Radioteleskop Centrum Astronomii elementem największego interferometru

2 lutego 2013r. 32-metrowy radioteleskop Centrum Astronomii UMK z powodzeniem uczestniczył w unikalnym eksperymencie, mianowicie pracował jako element największego w historii interferometru radiowego. Pozostałe jego elementy to 40-metrowy radioteleskop w Yebes koło Madrytu i 10-metrowa antena na pokładzie rosyjskiego satelity Spektr-R działającego w ramach projektu RadioAstron. Długość bazy pomiędzy naszą anteną a anteną na orbicie wynosiła 67270 km, a pomiędzy anteną w Yebes a anteną na orbicie - 69040 km (patrz schemat poniżej). Przy użyciu techniki VLBI (Very Long Baseline Interferometry) uzyskano konstruktywną interferencję promieniowania emitowanego na częstotliwości 22 GHz (długości fali: 13,5mm) przez maserujące molekuły pary wodnej w obiekcie W3 IRS5 odległym od Ziemi o 6000 lat świetlnych. Osiągnięta w tej obserwacji kątowa zdolność rozdzielcza - 40 mikrosekund - pozwala na rozróżnienie w obrazie obiektu struktur o rozmiarach liniowych rzędu zaledwie 11 milionów kilometrów (37 sekund świetlnych). Jest to najlepsza kiedykolwiek osiągnięta rozdzielczość w obserwacjach maserów pary wodnej.

Obserwacje maserów pary wodnej (a także rodnika OH) są doskonałymi narzędziami badania obszarów gwiazdotwórczych i otoczek wyewoluowanych gwiazd. Pozwalają one na określanie parametrów fizycznych ośrodka międzygwiazdowego, czy to w naszej galaktyce, czy w otoczeniu jąder innych galaktyk. Ponadto masery, jako bardzo zwarte i silne źródła emisji radiowej, świetnie się nadają do pomiarów odległości i ruchów w dalekich obiektach, nawet pozagalaktycznych.

Projekt RadioAstron, w ramach którego miał miejsce eksperyment, jest prowadzony przez Astro Space Center Instytutu Fizyki im. P.N. Lebiediewa w Moskwie. Orbitalny radioteleskop Spektr-R został umieszczony na orbicie 18 lipca 2011 przez rosyjsko-ukraińską rakietę Zenit wystrzeloną z kosmodromu Bajkonur w Kazachstanie.

40-metrowy radioteleskop w Yebes jest własnością hiszpańskiego Narodowego Obserwatorium Astronomicznego będącego częścią Narodowego Instytutu Geograficznego.

Oddany niedawno do użytku system odbiorczy pracujący na naszym 32-m radioteleskopie na częstotliwości 22 GHz został skonstruowany przez zespół Katedry Radioastronomii CA UMK i jest wykorzystywany zarówno w obserwacjach VLBI jak i własnych badaniach widm maserów pary wodnej.