5. Komputery i teksty

Dla wielu użytkowników komputer jest przede wszystkim inteligentną maszyną do pisania. Jedynie osoby cierpiące na komputerofobię lub też nie mające dostępu do komputerów używają jeszcze maszyn do pisania. Jednak wypełnianie skomplikowanego formularza może być szybsze na maszynie do pisania! Jeśli wypełniamy jakiś formularz wielokrotnie warto włożyć trochę wysiłku w jego przygotowanie.

Dla tych, którzy boją się komputerów, produkuje się specjalne procesory przeznaczone wyłącznie do redakcji tekstu. Ich obsługa nie jest wcale prostsza od obsługi typowego programu do redakcji tekstu

Edytory narzędziowe, do pisania tekstów ASCII, np. oprogramowania, bez możliwości formatowania tekstu.
Programy do pisania i redakcji tekstu przy pomocy komputera nazywa się zwykle edytorami tekstu.
Rozbudowane edytory =  procesory tekstów.
Programy do redakcji gazet, składu dokumentów do druku określa się skrótem DTP, DeskTop Publilshing.

Pierwszy popularny program do redakcji tekstu to Wordstar, sekwencje kontrolne wprowadzone w Wordstarze używane są nadal w niektórych edytorach tekstów.

Łatwość wprowadzania poprawek i modyfikowania tekstu nie sprzyja niestety systematyczności i logice myślenia: liczba kolejnych wersji dokumentów tworzonych przy pomocy komputerów jest znacznie większa niż w czasach mozolnego pisania na maszynie.

Edytorom tekstów poświęcone jest pismo Wordnews.

5.1 Typowe cechy i funkcje edytorów tekstu

Starsze programy wykorzystują ekran w trybie tekstowym, dzięki czemu działają szybciej, ale nie mogą pokazać na ekranie nietypowych znaków, czcionek powiększonych lub zmniejszonych ani grafiki. Programy używające trybu graficznego mogą pokazać tekst dokładnie w takiej formie, jak zostanie on wydrukowany. Określa się to mianem WYSIWYG: What You See Is What You Get (to co widzisz to dostajesz).

Szczególnie wolno działa tworzenie graficznego obrazu na ekranie przy wyborze drukarki postscriptowej. Rozwiązaniem pośrednim, stosowanym przez niektóre znane programy, jest wyposażenie edytorów działających w trybie tekstowym w możliwość podglądu graficznego.

Wywoływanie funkcji edytora: przez kody kontrolne, czyli kombinacje klawiszy takich jak Ctrl, Alt lub Macro oraz klawiszy funkcyjnych F1-F12 (zależnie od systemu komputerowego) lub z rozwijalnych menu. Wbudowane podpowiedzi i pomoc w korzystaniu z funkcji edytora, ikony reprezentujące różne funkcje.
Zaznaczanie bloków tekstu i wyboru elementów z menu myszą. Szybkie kopiowanie i przenoszenia tekstu metodą "zaznacz i przenieś" ("drag and drop").

Poruszanie się szybko po tekście, skoki do końca i początku dokumentu, końca i początku wierszy lub akapitów, dowolnej strony, przeskakiwanie wyrazów oraz szukanie dowolnego ciągu znaków w tekście oferują wszystkie edytory. Poprawianie wprowadzonego tekstu oferują wszystkie edytory. Raz napisanego tekstu nigdy nie trzeba przepisywać po raz drugi, można go modyfikować dowolną liczbę razy. Tryby pisania: wstawianie tekstu (insert mode), oraz zastępowanie tekstu (nadpisywanie, overwrite mode). Poprawki w całym tekście funkcją "szukaj i zamień". Cofanie się" o jeden lub więcej kroków edycji. Formatowanie tekstu, wyrównywanie do lewego, prawego lub obu marginesów, centrowanie.

Parametry strony: rozmiary, stopki, główki, numeracja stron, marginesy, odstępy między wierszami, łamy (np. dwie kolumny).

Wybór atrybutów czcionek: pochylanie, pogrubianie, podkreślanie, przekreślanie znaków, wybór wielkości (stopnia), kroju pisma, stosowanie indeksów dolnych i górnych.

Makropolecenia, czyli definiowanie często powtarzanych czynności, zapamiętanie fraz tekstu i wywołania ich w szybki sposób przy pomocy innych mechanizmów niż makropolecenia, np. przy pomocy glosariusza.

Formaty i importowanie/eksportowanie tekstu zarówno z innych edytorów tekstu jak i arkuszy kalkulacyjnych i baz danych. Edycja wielu dokumentów jednocześnie..

5.2 Rzadziej spotykane możliwości edytorów tekstu

Korespondencja seryjna.
Długie dokumenty - dzielenie na rozdziały, indeksy, spisy treści. 
Styl dokumentu zdefiniowany w globalny sposób, szablony (templates) pozwalają ustalić styl dokumentu, łącznie z powtarzającymi się elementami tekstu - stałe elementy zabezpieczone są przed zmianami.
Automatyczna numeracja rozdziałów, rysunków, wzorów, tabel i odnośników do literatury.
Sortowanie wierszy lub wyrazów tekstu alfabetycznie, sortowanie według klucza numerycznego, sortowanie tylko w ograniczonym obszarze ekranu, np. kilku pierwszych kolumnach - w edytorach narzędziowych, ale nie procesorach tekstu.
Ramki zawierające tekst, grafikę czy tabele - przesuwanie i wyróżnianie elementów dokumentu.
Zagnieżdżanie obiektów pochodzących z innych aplikacji: wideo, grafika, dźwięk, obliczenia.
Narzędzia do rysowania i obróbki obrazu rastrowego, np. ze skanera.
Tabele i proste arkusze kalkulacyjne w tabelach.
Wstawianie notatek niewidocznych w druku, wstawianie, daty, czasu, różnych informacji o dokumencie.
Podgląd wielu stron, powiększanie i zmniejszanie ekranu, podgląd struktury dokumentu (hierarchiczny).
Zamiana liter małych na duże.
Szybkie formatowanie - przenoszenie formatowania pomiędzy akapitami.

5.3 Edytory i drukowanie

Drukowanie korzystając z czcionek sprzętowych (szybkie) lub traktując litery jak grafikę Wolniej ale dowolne kroje czcionek).
Ładowanie wzorców binarnych czcionek przed rozpoczęciem drukowania (downloading fonts) do pamięci drukarki - rola bufora RAM w drukarce.
Polskie znaki w drukarkach.

Drukarki postscriptowe: teksty i rysunki w plikach postscriptowych (PS) zapisane są w sposób wektorowy, umożliwiający pełne wykorzystanie drukarek i naświetlarek o dowolnej zdolności rozdzielczej. Interpreter języka postscript tworzy mapę rastrową odpowiednią dla danego urządzenia drukującego dokonując odpowiednich obliczeń.

Profesjonalny druk z plików postscriptowych oferuje polski oddział firmy Rank Xerox
Oglądanie postscriptu i drukowanie na dowolnej drukarce umożliwiają darmowe programy Ghostscript i GSview.

5.4 Typografia komputerowa, rodzaje czcionek

Dawniej pojęcie czcionki odnosiło się do odlanych z metalu znaków używanych przy składzie drukarskim, obecnie utożsamia się pojęcie czcionki z jej wizerunkiem na papierze. Font to zbiór znaków drukarskich. Odnosząc się do wyglądu znaków używamy najczęściej słowa czcionka, pisząc o znakach, którymi dysponuje drukarka, nazywamy je fontami.

Pięć klas pisma: szeryfowe, bezszeryfowe, pisanki, pisma gotyckie i ozdobne.
Krój pisma to komplet znaków o określonym rysunku oczka.
Kroje, np. typograf Claude Garamond w XVI wieku zaprojektował bardzo udany krój pisma, który stanowi podstawę całej rodziny krojów, różniących się wydłużeniami, pogrubieniami i kształtem akcentów.
Odmiany krojów: znaki o jednakowej grubości elementów i kącie pochylenia.
Typowe odmiany to: prosta (roman font, czyli antykwa), kursywa (italik), półgruba prosta i półgruba kursywa, gruba, wąska, szeroka, jasna i ich różne kombinacje.
Stopień pisma mierzy się w punktach typograficznych (didot), w Europie 1pt=0.375 mm, w USA 1/72 cala = 0.351 mm (punkt pajki). Cycero =12 pt, garmont=10 pt.
Gęstość druku liczbę znaków na cal (cpi, character per inch), zwykle 12 cpi, druk ściśnięty 15-20 cpi, rozrzedzony (rozspacjowany) 10 lub mniej cpi.
Fonty proporcjonalne mają zmienne szerokości znaków.
Standardowe odstępy między znakami i wyrazami podawane są w % szerokości spacji a odstępy pomiędzy wierszami i akapitami w punktach lub % wysokości czcionki.

Metody regulacji odstępów (światła) między znakami: ligatury, np. ff, fi, fl, ffi, ffl.
Kerning, zaawansowana metoda regulacji światła, lub tracking, dopasowanie odstępów do stopnia pisma.

Czcionki sprzętowe (hardware fonts) i programowe (software fonts, softfonts).
Drukarki najczęściej mają kroje Courier, Times i LinePrinter, w kilku odmianach i stopniach.

Fonty rastrowe, bitmapowe, fonty mapy bitowej, dla fontów wysokich stopni duże pliki.
Fonty wektorowe, kształt znaków w postaci krzywych matematycznych.
Programy tworzące z czcionek wektorowych czcionki rastrowe nazywa się rasteryzerami.
Programy zarządzających czcionkami (Font Managers), zawierają wzorce czcionek, generatory czcionek pozwalające tworzyć nowe kroje lub modyfikować istniejące czcionki, konwertery formatów czcionek.

Technologia postscriptowa, opracowana przez firmę Adobe, uwzględnia „podpowiedzi” (hints), zawierające informacje o tym, jak mają wyglądać ładne czcionki. Kroje Adobe Postscript (Helvetica, Courier, Times, Garamond ... ) i program Adobe Type Manager (ATM), rasteryzer. Czcionek PS jest > 20 tysięcy

TrueType, firmy Apple i Microsoft, od 1990 roku, wiele krojów TrueType z polskimi znakami.
Prostszy opis matematycznym niż czcionki postscriptowe, większe plików z fontami.
Czcionki (fonty) Postscriptowe określane są jako Type 1 a TrueType jako Type 3.

Inne formaty fontów wektorowych: Bitstream Fontware (około 300 krojów), Linotype Library (ponad 1000), Agfa Intellifont, Nimbus Q, Speedo i LXO (LaserMaster).

Grupa dyskusyjna Usenetu comp.fonts, FAQ.

Edytory czcionek („odlewnie czcionek” czyli Type Foundry): Publishers Type Foundry, Font Foundry, Font Monger i Fontographer.
The ITC Directory of New Typefaces: prezentuje nowe kroje pisma wraz z próbkami składu.

Fontasy, super!

Fonts. com

Archiwum fontów dostępnych w Internecie

Ponad 3000 fontów na jednym CD-ROMie i wiele informacji o fontach; przewodnik po krojach

Archiwum fontów dr Berlina, 85 języków!

Buyfonts.com - sprzedaż fontów

Fonty w Yahoo

Polskie fonty:

lista z Polish World dla komputerów wszystkich rodzajów

Theta Wrocław - 500 fontów i obrazki

5.5 Słowniki i analiza gramatyczna

Słowniki i tezaurusy - podpowiadają synonimy do danego wyrazu.

Autokorekta - podmienianie typowych błędów.
COR, czyli „korektor polskich tekstów”, obecnie trudno dostępny, ale za to jest Poliszynel!
Słowniki w różnych programach dostępnych na polskim rynku.
Brakuje dużych, porządnych słowników dwujęzycznych, które mógłby zastąpić słowniki w formie książkowej.
20-tomowy Oxford English Dictionary na CD-ROM, zawiera 20 milionów wyrazów.

Programy do analizy gramatycznej angielskich lub niemieckich tekstów - niezbyt inteligentne, częściej sygnalizują błędy
pozorne niż rzeczywiste, czasami wyłapują literówki prowadzące do poprawnych form słów, np. „be” zamiast „by”.

Dictionary of Scientific Quotations

Writer's Reference

5.6 Grafika w tekście

Grafika w ramce, zestawy narzędzi graficznych do grafiki rastrowej (binarnej) i wektorowej.
Do rysunków grafika wektorowa + cliparty.
Przetwarzanie obrazu binarnego: korekta kontrastu, jasności, wygładzanie krawędzi itp.
Praca bezpośrednio ze skanerem, skalowanie grafiki.
Grafika prezentacyjna, uboższa niż w arkuszach kalkulacyjnych, rysunki jako grafika wektorowa.
Sześć podstawowych formatów grafiki prezentacyjnej.

5.7 Edytory tekstu w Polsce

5.7.1 Problem polskich liter

5.7.2 Ami Pro i Word Pro

5.7.3 ChiWriter

5.7.4 MS-Word Microsoft

Word - najpopularniejszy procesor tekstów; wersje Word 2.0, WinWord'95 (Word 7)
WinWord'97 (Word 8), używa formatu Unicode; coraz większe pliki - w porównaniu z Wordem 2 nawet 10 x większe! Pełno w nim błędów, zwłaszcza przy konwersji z innych formatów lub starszych wersji Worda.

Wordinfo - nowości, dodatki i porady na temat Worda, indeks kategorii
Błędy w Wordzie
MasterView - ułatwia tworzenie dużych dokumentów
Makrowirusy w Wordzie - od połowy 1995 roku, obecnie najpopularniejsze
Microsoft Word 97 Assistance
Tagger - narzędzia do automatycznej numeracji odnośników
Reference Manager - narzędzia do tworzenia bibliografii do procesorów Word i WordPerfect
Word 6 - przewodnik (angielski, format PDF i PS), ogólny przewodnik po Wordzie

5.7.5 Poltekst Unikum

5.7.6 QR-TEKST

5.7.7 SŁOWO

5.7.8 TAG

5.7.9 Wordperfect PL Wordperfect Corporation

Wordperfect 8

5.7.10 Locoscript

Inne:
Claris Works,

5.8 Edytory shareware

Dostępne w wielu archiwach, np. Sunsite PL, wystarczą do większości zastosowań.

5.9 Matematyka w tekstach

WebMath, matematyka w WWW
MathType - edytor matematyczny do Worda i innych procesorów tekstu
Chemical Markup Language (CML)
Scientific Word & WorkPlace - integracja algebry symbolicznej i LaTeXa
Matematyka w WWW - konsorcjum W3C | MINSE | WebEQ Java | IBM TeX Explorer |
Math Typesetting for the Internet

5.10 TeX, LaTeX i SGML.

GUST, Grupa Użytkowników Systemu TeX, Wirtualna Akademia Texologii Stosowanej oraz TeXowe konferencje
Archiwum programów i dokumentów CETAN (Comprehensive TeX Archive Network)
LyX, czyli LaTeX prawie WYSIWYG - niestety tylko pod Unixa (również Linuxa)

Konsorcjum SGML Open
Format PDF, zestaw Acrobat firmy Adobe

Wprowadzenie do LaTeXa, po polsku.

T_TH, translator LaTEXa na HTML, ładne wzory bez grafiki!

Konwersja tekstu z PC na Tex.
Konwersja tekstu z Tex na PC.

5.11 Edytory hipertekstu

Sharewarowe edytory hipertekstu

Mosaic, NCSA (National Center for Supercomputing Applications)

5.12 Systemy autorskie i HTML

Toolbook (Asymetrix)
Mediaview

HTML (Hyper text Mark-up Language); standard HTML 3.2

Literary Machine, to nie tyle edytor co system wspomagający myślenie w czasie pisania; może nieco trudno nauczyć się go w pełni wykorzystywać, ale na pewno warto. Kurs HTML po polsku! | Przewodnik po HTML | Korektor HTML | Narzędzia do HTML | Lista edytorów HTML | Projektowanie stron WWW | Skryptomania - Skrypty do WWW |

XML - Extensible Markup Language - następca HTML?
Microsoft miał użyć XML w Office 98!

5.13 Publikacje elektroniczne

Adobe Acrobat , „przenośne pliki dokumentów"
PDF (Portable Document File)
PDF Zone | PDF Utilities | Enfocus PDF tools

Adobe Distiller, czyli jak przerobić PS na PDF: darmowe usługi w Interencie.

Elektroniczne książki w formacie PDF: E-book PL |

„Cyfrowy Papier" ( Digital Paper, DP), technologia PaperWare firmy Xerox
„Elektroniczny Atrament" ( Digital Ink), technologia pisania na plastikowym papierze.
Oprogramowanie Common Ground dla Windows (Common Ground Software)

5.14 Edytory wielojęzyczne

5.15 DTP - skład komputerowy

5.16 Jak uniknąć przepisywania tekstu: programy OCR

Lista programów do OCR
Recognita - lista programów
Fine Reader.
TextBridge

Pióra skanujące z OCR: IRIS, piórowy skaner ręczny z OCR, PRIMAX International B.V